سیستم شؤنیسم ارمغان رژیم پهلوی است( شؤنیسم یعنی برتری نژادی یک ملت بر دیگر ملتها) رژیم نژادپرست پهلوی با نقاب وحدت ملی ولی در اصل برای خدمت به اربابان خارجی خود تمرکزگرایی افراطی و یکسان سازی اجباری هویتی_فرهنگی کشور کثیرالمله ایران را در دستور کار خود قرار داد. دلیل استعمارگران خارجی بخصوص انگلیس، ایجاد یک مهره مرکزی قدرتمند به جای چندین کانون قدرت ملی بود.و همچنین خاطره تلخ اروپائیان از حرکات ضد استعماری ملت ترک مانند عثمانی بود.
این دوران مقارن بود با عصر نژاد پرستی، بخصوص تئوری ساختگی نژاد برتر آریا در اروپا.
محمود افشار پیشنهاد مدرسه های مادرانه را در آذربایجان مطرح کرد. جواد شیخ الاسلامی تئوریسین دیگر طرح جدا کردن نوزادان شیرخوار آذربایجان و نگهداری آن ها در شیرخوارگاه های مخصوص که تا هفت سالگی با والدین شان تماس نداشته و کلامی از آنان نشنوند، تقدیم دیکتاتوری زمان خود کرد.
ذوقی رئیس فرهنگ آذربایجان صندوق جریمه ترکی حرف زدن در دبستان ها گذاشت. تئوریسین خودباخته، احمد کسروی نیز تئوری ساختگی زبان آذری را ارائه کرد. وی بر اساس این تئوری با استناد به وجود چهار روستای غیر ترک زبان در آذربایجان و چند بیت شعر به لهجه های گوناگون(هرزنی، تالشی، تاتی، گیلکی) که خود همه ی آن ها را آذری نامید مدعی شد زبان باستان آذربایجان آذری یا لهجه ای از پهلوی است که در دوران صفویان تحریف شده.(به ترکی)
روشنفکران دیگری چون کارنگ و تقی ارانی و... تا ادعای خنده داری چون ترکی لهجه ای از فارسی پیش رفته اند.
در رد این تئوری ها باید به موارد زیر اشاره کرد :
_ زبان آذری چگونه زبانی بوده است که جز چند دوبیتی و چند غزل و واژه از آن چیزی نمانده است!؟ ولی در آذربایجان از زبان ترکی نه چند واژه و چند بیتی بلکه ده ها دیوان و هزاران بیاتی و فولکلور و چندین میلیون ترک زبان باقی مانده که تنها ده ده قورقود خود به تنهایی برای اثبات قدمت زبان ترکی در آذربایجان کافی است.
_ آذری چگونه زبانی بوده که به سادگی جای خود را به زبان ترکی داده و چگونه ترکان تا اعماق روستاها را ترک کرده اند!؟ در حالی که شؤنیسم فارس با هشتاد سال قدمت در عصر مخابرات و ماهواره و مطبوعات با صد ها وسیله و ظلم و جور هنوز نتوانسته یک روستای آذربایجان را فارس کرده و زبان ترکی را محو کند!؟ چرا زبان مردم جمهوری اذربایجان در اثر دویست سال حکومت روس ها تغییر نکرده است!؟
_ چرا مغول ها به جای زبان مغولی، ترکی را در ایران تحمیل کرده اند!؟ اگر قرار بود مهاجمین زبان خود را به ایران تحمیل کنند، چگونه است که حتی یک روستای مغول زبان در ایران یافت نمی شود!؟
_ اینکه زبان رایج آذربایجان لهجه و گویش زبان فارسی باشد خنده دار و زاییده ی افکار آدم های بی سواد است. چرا که زبان ترکی و فارسی از لحاظ ساختار گرامری و لغوی، دو زبان کاملاً متفاوتند.